Πέμπτη 23 Απριλίου 2009

Γιγάντια, μυστηριώδης «μάζα» εντοπίστηκε στις παρυφές του Σύμπαντος



Η μυστηριώδης μάζα είναι το τέταρτο πιο μακρινό και αρχαίο αντικείμενο που έχει εντοπιστεί ποτέ



Ξύνουν τα κεφάλια τους με απορία οι αστρονόμοι που ανακάλυψαν μια γιγάντια «μάζα» σε απόσταση 12,9 δισ. ετών φωτός από τη Γη. Κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα τι είναι, αφού σχηματίστηκε όταν το Σύμπαν ήταν μόνο 800 εκατ. ετών και υποτίθεται πως δεν φιλοξενούσε τίποτε τόσο μεγάλο.

Το αντικείμενο αποτελείται από αέριο και έχει μέγεθος περίπου το μισό από ό,τι ο Γαλαξίας μας. Οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν καν πώς να το αποκαλέσουν, οπότε το ονομάζουν απλά «μάζα» (blob). Ο αδόκιμος αυτός όρος, που μοιάζει να βγήκε από ταινία θρίλερ, εμφανίζεται 34 φορές στο άρθρο που θα δημοσιευτεί το Μάιο στην έγκριτη επιθεώρηση Astronomy and Astrophysics.

Η διεθνής ερευνητική ομάδα τo βάφτισε επίσης Χιμίκο, από το όνομα της θρυλικής αρχαίας βασίλισσας της Ιαπωνίας.

Οι εικόνες που κατέγραψαν οι αστρονόμοι με το τηλεσκόπιο Subaru στη Χαβάη δείχνουν το αντικείμενο όπως ήταν πριν από σχεδόν 13 δισ. χρόνια, όταν το Σύμπαν ήταν ακόμα στη βρεφική του ηλικία. Δεδομένου ότι το φως των μακρινών αντικειμένων χρειάζεται χρόνο να φτάσει στη Γη, όσο πιο μακριά κοιτάξει κανείς στο Σύμπαν, τόσο πιο μακριά στο παρελθόν βλέπει.

Η μάζα «Χιμίκο» είναι μάλιστα το τέταρτο πιο μακρινό και αρχαίο αντικείμενο που έχει εντοπιστεί ποτέ.

Οι επιστήμονες πίστευαν μέχρι τώρα ότι πριν από 12,9 δισ. χρόνια δεν είχαν εμφανιστεί ακόμα στο Σύμπαν οι μεγάλοι γαλαξίες που βλέπουμε σήμερα. Γι΄αυτό και δεν μπορούν να εξηγήσουν την ύπαρξη ενός σύννεφου από αέρια με διάμετρο 55.000 έτη φωτός, όσο η ακτίνα του Μίλκι Ουέι.

«Δεν θα φανταζόμουν ποτέ ότι ένα τόσο μεγάλο αντικείμενο θα μπορούσε να υπάρχει σε ένα τόσο πρώιμο στάδιο του Σύμπαντος» σχολίασε έκπληκτος στο AFP ο Μασάμι Αουτσι του Ινστιτούτου Carnegie, επικεφαλής των Αμερικανών, Ιταλών και Βρετανών ερευνητών.

Μια πιθανή ερμηνεία είναι ότι πρόκειται για κάποιον «πρωτο-γαλαξία», ή για το αποτέλεσμα της σύγκρουσης δύο μικρότερων, νεαρών γαλαξιών.

Θα μπορούσε ακόμα να πρόκειται για αέριο που ιονίζεται και εκπέμπει ακτινοβολία καθώς ετοιμάζεται να χαθεί μέσα σε μια μαύρη τρύπα.

Newsroom ΔΟΛ, με πληροφορίες από Associated Press

Οι πλανήτες αυτό το μήνα (Απρίλιο)

ΑΦΡΟΔΙΤΗ
Εμφανίζεται στον Ανατολικό ουρανό της αυγής στο τέλος του μήνα.

ΑΡΗΣ
Πολύ χαμηλά στον ανατολικό ουρανό πρίν την ανατολή του Ήλιου, με μέγεθος 1,2. Στο τέλος του μήνα κάτω απο την πολύ πιο λαμπρή Αφροδίτη.

ΔΙΑΣ
Στο νοτιοανατολικό ουρανό της αυγής, μέγεθος -2,2.

ΚΡΟΝΟΣ
Ορατός κατά το μεγαλύτερο μέρος της νύχτας κάτω απο το σώμα του Λέοντα. Μέγεθος 0,7.

Κορυφώνεται τα ξημερώματα της Πέμπτης η βροχή των Λυρίδων

Μία απο τις ελάσσονες μετεωρικές βροχές του έτους, οι Λυρίδες, κάνει την εμφάνιση της αυτό το μήνα. Στο μέγιστο, που λαμβάνει χώρα στις 22-23 Απριλίου, είναι ορατά περίπου μια δωδεκάδα μετέωρα ανά ώρα, που εκπορεύονται απο ένα σημείο πάνω στο σύνορο μεταξύ της Λύρας και του Ηρακλή, κοντά στον λαμπρό αστέρα Βέγα. Αν και ολιγάριθμες, οι Λυρίδες είναι εντυπωσιακές. Μια τυπική Λυρίδα είναι λαμπρή, έχει μεγάλη ταχύτητα και αφήνει φωτεινό ίχνος. Η δραστηριότητα παρουσιάζει ραγδαία πτώση μια μερα πρίν και μετά το μέγιστο. Οι Λυρίδες είναι μια απο τις βροχές που ήταν γνωστές απο πολύ παλιά. Οι πρώτες αναφορές στην βροχή των Λυρίδων χρονολογούνται στον 6ο αιώνα π.Χ. Το γονικό σώμα είναι ο κομήτης Thatcher, που έχει τη μεγαλύτερη περίοδο περιφοράς μεταξύ όλων των κομητών που σχετίζονται με μετεωρικές βροχές, 415 έτη.




Η βροχή φαίνεται να πηγάζει από τον αστερισμό της Λύρας, ο οποίος αναγνωρίζεται από το φωτεινό άστρο Βέγα



Πώς μετράμε την λαμπρότητα των ουράνιων αντικειμένων

Πώς μετράμε την λαμπρότητα των ουράνιων αντικειμένων

Το πόσο λαμπρά είναι τα ουράνια αντικείμενα μετριέται με μία κλίμακα που ονομάζεται Φαινόμενο Μέγεθος (apparent magnitude). Το φαινόμενο μέγεθος το χρησιμοποιούμε ευρέως για να περιγράψουμε πόσο λαμπρό φαίνεται ένα αντικείμενο σε έναν παρατηρητή της Γης. Ετσι, το να γνωρίζουμε το φαινόμενο μέγεθος ενός άστρου ή ένός άλλου αντικειμένου μπορεί να μας κατατοπίσει για το πόσο λαμπρό θα φαίνεται στον ουρανό, για το αν μπορούμε να το δούμε με τα γυμνά μάτια κτλ. Η κλίμακα αυτή (που είναι λογαριθμική) έχει το εξής ιδιότυπο χαρακτηριστικό που εξηγείται παρακάτω:

Μικρότερη τιμή σημαίνει μεγαλύτερη λαμπρότητα
Οφείλεται στην πρώτη ταξινόμηση των αστέρων με βάση την λαμπρότητά τους που είχε κάνει στην αρχαιότητα ο Ιππαρχος. Ετσι, ενας αστέρας 2ου μεγέθους είναι πιο λαμπρός από έναν αστέρα 4ου μεγέθους. Το φαίνόμενο μέγεθος μπορεί να πάρει και αρνητικές τιμές και σύμφωνα με την ιδιοτυπία που μόλις αναφέραμε, τα άστρα με αρνητικό μέγεθος είναι πιο λαμπρά από αυτά με θετικό.

Μερικά ενδεικτικά μεγέθη για να κατανοήσετε την κλίμακα
Ακολουθεί παρακάτω ένας ενδεικτικός πίνακας με διάφορα μεγέθη διαφόρων αντικειμένων για να μπορέσετε να κατανοήσετε την ακριβή διάσταση της κλίμακας.

Αντικείμενο Φαινόμενο Μέγεθος
Ηλιος -26,7
Πανσέληνος -12,5
Αφροδίτη (ο πιο λαμπρός πλανήτης) -4,4
Δίας -2,5
Σείριος (ο πιο λαμπρός αστέρας) -1,44
Αρκτούρος, Βέγκα ~0
Στάχυς +1
Πολικός Αστέρας +2
Γαλαξίας της Ανδρομέδας +3,4
Νεφέλωμα του Ωρίωνα +4
Πλούτωνας (ο πιο μικρός πλανήτης) +15

Βλέπουμε ότι τα πιο λαμπρά αντικείμενα είναι, εκτός φυσικά από τον ήλιο και την Σελήνη, οι πιο λαμπροί πλανήτες όπως ο Δίας και η Αφροδίτη. Τα πιο λαμπρά αστέρια του ουρανού (που αριθμούν λιγότερα από 10) είναι αρνητικού ή μηδενικού μεγέθους. (προσοχή, το μηδενικό μέγεθος δεν σημαίνει πως δεν έχουν λαμπρότητα). Αρκετά αστέρια είναι πρώτου μεγέθους και είναι κι αυτά από τα πιο λαμπρά αστέρια που εύκολα φαίνονται ακόμα και στις πόλεις. Ο Πολικός Αστέρας είναι ένας αστέρας 2ου μεγέθους. Τα αστέρια αυτού του μεγέθους είναι πιο πολλά στο ουρανό και δεν ξεχωρίζουν όπως τα προηγούμενα, όμως είναι και αυτά εύκολα ορατά ακόμα και στις πόλεις. Από το τρίτο μέγεθος όμως και κάτω, τα πράγματα αρχίζουν και δυσκολεύουν. Σε πόλεις όπου υπάρχει φωτορύπανση, τα πράγματα γίνονται όλο και πιο δύσκολα όσο τα άστρα γίνονται πιο αμυδρά. Ας δούμε τί ονομάζουμε οριακό μέγεθος:

Οριακό μέγεθος (limiting magnitude) ονομάζουμε το φαινόμενο μέγεθος του πιο αμυδρού αστέρα που μπορεί να δει ο άνθρωπος με τα γυμνά μάτια. Υπό ιδανικές συνθήκες, ο άνθρωπος μπορεί σε σκοτεινούς ουρανούς μακριά από την φωτορύπναση να δει μέχρι και αστέρια μεγέθους +5,5 ως +6,5 ανάλογα με την ικανότητα της όρασής του. Αυτό αντιστοιχεί σε πάνω από 2000 αστέρια που θα ήταν ορατά με το γυμνό μάτι αν δεν υπήρχε η φωτορύπανση. Στις πόλεις, όμως, ανάλογα με το πρόβλημα της φωτορύπανσης που έχει κάθε περιοχή, το οριακό μέγεθος είναι γύρω στο +2,5 ως +4,5.

greece-light_pollut.gif (49691 bytes)
Χάρτης που δείχνει την ένταση της φωτορύπνασης σε κάθε περιοχή της Ελλάδας

Για να καταλάβει κανείς πόσο έντονο είναι το πρόβλημα της φωτορύπανσης στην περιοχή του αρκεί να δει ποιο είναι το πιο αμυδρό αστέρι που βλέπει. Μια τυπική τιμή του οριακού μεγέθους για τις ελληνικές πόλεις είναι γύρω στο +3,5 ως +4.


Το οριακό μέγεθος μπορεί να αυξηθεί αν χρησιμοποιηθούν οπτικά βοηθήματα. Ετσι, με κιάλια μπορεί κανείς να δει μέχρι και αστέρες μεγέθους +10, με ένα ερασιτεχνικό τηλεσκόπιο(~10 εκατοστών) αστέρες μεγέθους +12, ενώ με μεγάλα τηλεσκόπια αστεροσκοπείων είναι ορατοί και αστέρες πάνω από 20ού μεγέθους.

Είπαμε παραπάνω ότι η κλίμακα του φαινόμενου μεγέθους είναι λογαριθμική. Αυτό δεν πρέπει να σας απασχολεί ιδιαίτερα, απλώς να έχετε στο νου σας ότι ίση μεταβολή στο μέγεθος δεν προκαλεί ίση μεταβολή της λαμπρότητας. (Π.χ. ένα αστέρι 4ου μεγέθους ΔΕΝ είναι δύο φορές πιο αμυδρό από ένα αστέρι 2ου μεγέθους).


πηγή: www.astrovox.gr